منتظر مسکن مهر جدید باشید

درست است که زلزله هم مثل خیلی از بلاهای طبیعی و غیر طبیعی در شهر تهران به فراموشی سپرده شده است و این روزها شاهد این هستیم که کمتر کسی از مسئولین یا انسان های عادی در مورد آن چیزی بگویند، ولی هیچ وقت نباید از یاد ببریم که مطابق پیش بینی هایی که کارشناسان کرده اند، وقوع زلزله در شهر تهران اجتناب ناپذیر است.

به همین سبب است که همیشه باید در انتظار اتفاق افتادن این زلزله باشیم. اما آن چه باید به آن توجه کنیم این است که شهر تهران به خاطر پایتخت بودنش در مقابل زلزله و حادثه هایی که بعد از آن اتفاق می افتند آمادگی دارد. به وجود آمدن حادثه پلاسکو و کمک رسانی های بعد از آن این را به خوبی نشان می دهد. اما اگر در شهر تهران زلزله ای اتقاق بیفتد، شاید یکی از عظیم ترین فجایع در قرن حاضر را شاهد خواهیم بود. نبود تجهزات کافی و امکانات هلال اهمر، غافل گیر شدن مسوئلین ستاد بحران کشور و یک غول بزرگ به نام بافت فرسوده از عوال خطر زا در هنگام وقوع زلزله است.

املاک تهران

22درصد پلاک های شهر تهران بافت فرسوده دارند

طبق آمار صورت گرفته بیشتر از 3 هزار و 270 هکتار بافت فرسوده در شهر تهران قرار دارند که حدود 22 درصد از پلاک های تهران را در بر می گیرد. بافت فرسوده ای که مانند آتش زیر خاکستری است که هر لحظه ممکن است شعله ور شود و یک فاجعه اتفاق بیفتد. تعداد زیاد جمعیت ساکن در شهر تهران و ناممکن بودن کمک رسانی در هنگام به وجود آمدن بحران دو ویژگی اصلی بافت فرسوده هستند. دو ویژگی که در موقع بحران، داستان های ناراحت کننده ای را به وجود خواهند آورد.

در طول چند سال گذشته برای پیشگیری از به وجود آمدن فاجعه، موضوع نوسازی بافت فرسوده در شهر تهران زمزمه شده است. سازمان شهرداری بسته های تشویقی برای نوسازی بافت های فرسوده تهران را طراحی کرده است، اما این بسته های تشویقی با عدم استقبال مالکین بافت های فرسوده روبرو شد و بافت فروسده در شهر تهران همچنان به قوت خود باقی ست. با توجه به برنامه پنج ساله چهارم توسعه کشور، بافت های فرسوده باید در مدت 10 سال نوسازی شوند. اما این موضوع همچنان عملی نشده است. بافت های فرسوده شهر تهران اکثراً در محدوده ی مرکز شهر و در منطقه های 10، 11 و 12 و منطقه های حاشیه ای محدوده ی مرکزی مثل منطقه های 7،14،15 و 17 قرار دارند.

باز آفرینی شهری برای نوسازی

یکی از طرح های پیشنهادی دولت برای نوسازی بافت فرسوده در طول چند سال گذشته و انجام مطالعه های زیاد روی آن، طرح «بازآفرینی شهری» است. معاون مسکن وزیر راه و شهرسازی بیان کرد که طرح بازآفرینی شهری بر روی نوسازی بافت های فرسوده میانی یا داخل شهرها متمرکز شده است. یکی از پیشنهاداتی که برای بازسازی و تامین مسکن داده شده است، این مورد است که در 10 سال پیش رو، روی این بافت ها سرمایه گذاری کنند. شیوه ی اجرای این طرح به شکل محله محور است. به این صورت که با نوسازی مسکن، امکانات محله و امکانات شهری مناسب با آن بازسازی صورت بگیرد و گسترش پیدا کند. بر مبنای نامه ی توسعه ششم باید هر ساله 270 محله به شکل بازآفرینی نوسازی شوند که این کار با کمک بخش خصوصی و توسعه گران شکل می گیرد و زمین را خود اهالی شهر می دهند و یا دولت از زمین های دولتی واگذار می کند و بانک ها هم مناسب با پروژه تامین مالی را با دادن تسهیلات به عهده ی خود می گیرند.

طرح بازآفرینی شهری در سایه

جدیداً اخباری از نوسازی بافت فرسوده ی شهر تهران به شکل یک طرح عجیب را می شنویم. پروژه ای که طرح بازآفرینی شهری که مطرح شده بود، در سایه ی آن محو شده است. شواهد و مدارک نشان دهنده ی آن است که دولت قصد دارد در زمین های باز شهری ساختمان هایی برای نقل مکان جمعیت ساکن در بافت فرسوده را احداث کند. این طرح با حواشی و اعتراض های زیادی روبرو شده است. رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران که یکی از منتقدان طرح تازه ی بافت فرسوده است در این مورد می گوید: « توجه ویژه دولت به موضوع احیا و بازسازی بافت‌های فرسوده، فرصت استثنایی و تاریخی برای کلانشهرهای کشور به‌وجود آورده است. تهران با دارا بودن حدود سه هزار و 268 هکتار بافت فرسوده یکی از کلانشهرهای در معرض آسیب کشور محسوب می‌شود. به همین دلیل احیا و نوسازی بافت فرسوده یکی از اولویت‌های اصلی مدیران شهری است. اما به تازگی طرحی از سوی دولت در ستاد بازآفرینی شهر تهران، مطرح شده و چندین کلنگ‌زنی نیز در راستای اجرای آن انجام شده است. نکته قابل توجه اینجاست که تاکنون از این طرح به‌صورت کامل رونمایی نشده و به‌عنوان عضوشورای شهر تهران از نوع مدل، روش و پیوست‌های مطالعاتی آن اطلاعی ندارم».

طرحی در هاله ای از ابهام

محمد سالاری با اشاره به این موضوع که نقش مردم و سازمان ها و نهادهایی که در به وجود آمدن طرح نوسازی و بهسازی بافت فرسوده دخالت دارند، در این طرح معلوم نیست، ادامه داد: «در بررسی‌های انجام شده، مشخص شد که دولت زمین‌های چند هکتاری بکر و باز در نزدیکی بافت فرسوده شهر تهران را به اجرای این طرح اختصاص داده است. در این طرح بارگذاری‌های جدیدی را با مشارکت بخش خصوصی و بسته‌های تشویقی مانند واگذاری رایگان زمین به سرمایه‌گذاران و عطای تسهیلات کم‌بهره و بلند مدت، اجرا می‌شود. حال پرسش اینجاست که بارگذاری جدید چه ارتباطی با نوسازی بافت فرسوده دارد؟ دولت مدعی است جمعیت ساکن در بافت فرسوده را در این ساختمان‌ها ساکن می‌کنند و پس از بازسازی بافت فرسوده دوباره ساکنان بافت فرسوده را به محله‌های بازسازی شده، انتقال می‌دهند. به اعتقاد من اجرای این پروژه‌ بازگشت به گذشته است. در گذشته تهران چنین طرح‌هایی را تجربه کرده است؛ پروژه‌ نواب نمونه بارز آن است. برخلاف ادعای دولت طرح جدیدی قرار نیست، اجرا شود. اما مساله دیگر چگونگی انتقال ساکنان بافت فرسوده بوده که سازوکار دولت در این بخش نیز مشخص نیست و پرسش اصلی این است که آیا این طرح تحقق‌پذیر است؟».

املاک تهران

مسکن مهر در قلب شهر تهران

وی در مورد بارگذاری تازه و موثر آن بر سرانه های خدماتی و عمومی شهری این گونه می گوید: « مهم‌ترین چالش ما در بافت فرسوده، کمبود سرانه و پروژه‌های محرک توسعه است. اگر زمین‌های نزدیک بافت فرسوده نیز ساخته شوند، برای توسعه و آینده شهر در بحث اندوخته زمین با مشکل مواجه خواهیم شد. طرح دولت مشابه طرح مسکن مهر است و برای حل این مشکل باید از تمام ابعاد آن رونمایی شود.»

حذف کارشناسان و مردم

آقای سالاری بر این موضوع که در حیطه ی بافت های فرسوده بدنه کارشناسی حذف شده اند تاکید کرد و این گونه گفت:« دولت در این طرح بدنه کارشناسی را حذف کرده و حتی وزارتخانه تخصصی مربوط به این طرح، وزارت راه و شهرسازی نیز نقش بسیار کم‌رنگی در فرآیند اجرای این طرح دارد. واگذاری این پروژه به دکتر ترکان باوجود تمامی خدمات ارزشمند او در بخش‌های صنعت و ... ابهام دارد؛ چرا که ترکان تاکنون سابقه اجرایی در بخش نوسازی بافت فرسوده نداشته است. شرکت مادر تخصصی عمرانی و بهسازی، وزارت راه و شهرسازی، سال‌هاست که در حوزه بافت‌های فرسوده مطالعات تخصصی به‌ویژه در طرح بازآفرینی شهری انجام داده است. طرحی که درحال حاضر از سوی دولت معرفی شده، هیچ ارتباطی به طرح بازآفرینی شهری ندارد ».

نوسازی بافت فرسوده یک شبه امکان پذیر نیست.

عضو شورای شهرداری تهران این گونه ادامه می دهد: « از یک سو تا زمانی‌که دولت در این طرح از نظرات کارشناسان، متخصصان، نهادها، سازمان‌های مرتبط و شهروندان استفاده نکند، به موفقیتی در نوسازی بافت فرسوده دست نمی‌یابد. از سوی دیگر بافت‌های فرسوده یک شبه به وجود نیامده که یک شبه با دستور حتی رییس جمهور، تخصیص اعتبار و تغییر مجری پروژه بتوان آن را حل کرد.نوسازی بافت فرسوده یک فرآیند است که به صورت تدریجی و با طرحی بلند مدت اجرایی خواهد شد. براساس تجربه و مطالعات نوسازی بافت فرسوده در جهان، مداخله تنها سخت افزاری و مبتنی بر ساختمان‌سازی در حوزه بافت های فرسوده سرانجامی ندارد. در این حوزه باید بیش از ساختمان به محله‌ و پیوست‌های فرهنگی، اجتماعی و ... آن توجه ویژه داشت. کالبد یک محله تصویری از واقعیت‌های فرهنگی، اجتماعی و معیشتی مردم ساکن محله است. تا زمانی‌که چالش‌های مختلف محله را بررسی نکرده‌ایم،امکان نوسازی وجود ندارد.مشارکت مردم متکی بر حفظ ارزش‌هاست. اگر نوسازی بر این مساله تاکید نداشته باشد ، راه به جایی نخواهیم برد».

اما و اگرهای دخالت های دولت

آقای سالاری به این موضوع اشاره کرد که در حیطه ی سیاست گذاری و ارائه ی بسته های تشویقی اثر گذار باید امور را به مردم و به بخش خصوصی واگذار کنیم، این گونه بیان می کند:« هنگامی‌که دولت به پروژه نوسازی بافت فرسوده ورود پیدا می‌کند، این طرح دیگر نوسازی نیست و براساس تجربیات مداخله دولت و شهرداری‌ها در هر طرحی منجر به موفقیت نخواهد شد. در طرح فعلی دولت، مردم و ذی‌نفعان کنار گذاشته شده‌اند.

در حوزه بافت فرسوده باتوجه به تفاوت‌های کالبدی و ماهیتی در محله‌ها، اجرای یک طرح به صورت کلی پاسخگو نیست و باید به صورت محله به محله و باتوجه به چالش‌ها و خصوصیات آن‌ها طرح نوسازی را اجرایی کرد.یکی از مطالبات جدی افکارعمومی این است که حاکمیت، دولت و مدیریت شهری اعم از شورا و شهرداری در فرآیند ایمن سازی شهر ورود پیدا کنندکه مهم‌ترین حوزه ایمن سازی نیز احیا و نوسازی بافت های فرسوده است .آمار ها نشان می‌دهد که متاسفانه در کل کشور حدود 61 هزار هکتار سکونتگاه غیر رسمی ، 55 هزار هکتار بافت فرسوده میانی درون شهری و 24 هزار هکتار بافت تاریخی واجد ارزش موجود در بافت های فرسوده وجود دارد؛ البته این آمار به‌جز احتساب حاشیه نشین‌ها ومحدوده هایی از حاشیه های شهر است که هر روزه در اطراف شهرهای بزرگ شکل می گیرند و بافت ناکارآمد محسوب می‌شوند. مطالعات و بررسی‌های آماری نشان می دهد که تعداد حاشیه نشینان در کشور در سال 82، 6 میلیون نفر بوده که این عدد در سال 95 به 11 میلیون نفر رسیده است؛بنابراین دولت و مدیریت شهرها به این نتیجه رسیدند که باید بحث احیا و نوسازی بافت های فرسوده را در اولویت کار خود قرار دهند.

شیوه مداخله بازآفرینی شهری تا حد بسیاری مورد قبول بدنه کارشناسی کشور قرار گرفته اما دغدغه و نگرانی جدی ما به‌عنوان شورای شهر تهران این است که برای اجرای سند بازآفرینی شهری باید برنامه های عملیاتی و اجرایی تدوین شده و ملاک عمل قرار گیرند.

در اینجا خود دولت، هم زمین عرضه می کند و هم با مشارکت بخش خصوصی نسبت به ساخت و ساز و بارگذاری اقدام می کند. این مدل در کشورهایی از جمله درشهر آنکارا ترکیه و چین و برخی کشورهای دیگر و حتی در دوران مدیریت های شهری گذشته تهران در محلاتی مانند اتابک و خوب بخت با یک تغییرات جزیی عملیاتی شده است اما هیچ‌کدام از آن ها موفق نبوده اند؛ چراکه با این شیوه، اهالی ساکن در بافت های فرسوده را از محلات خود کوچ دادند و دیگر بازنگشتند».

منبع قانون