علت اصلی زلزله های ایران چیست؟

تاثیر مخرب زلزله های کم عمق بسیار بیشتر از زلزله های عمیق است اما این زلزله ها به هم بی ربط نیستند.

صبح 5 ام دی ماه 1382 بود که شهر بم و بروات با زلزله ای 6.6 ریشتری شروع به لرزیدن کرد و بر اثر آن ارگ بم 2 هزار ساله با خاک یکسان شد و 35 هزار نفر از هموطنان عزیزمان به خواب ابدی فرو رفتند. هنوز هم یادآوری این ماجرا بعد از گذشت 14 سال از آن اشکی تلخ را برگونه ها جاری می سازد. زلزله بم به چند دلیل از جمله عمق کم کانون زلزله، جنس آبرفتی و منفصل زمین منطقه،  رخ دادن در ساعت خواب اکثریت مردم، ساختار سنتی و غیر اصولی ساختمان ها تبدیل به فاجعه شد. در واقع این زلزله می توانست با تعدادی مصدوم ختم به خیر شود همانطور که در زلزله هجدک کرمان که در آذر ماه 96 اتفاق افتاد شاهد آن بودیم. طبق تاریخچه لرزه نگاری ایران، سرزمین ما مدام در حال لرزش است. منطقه سگزآباد واقع در بویین زهرا قدیمی ترین منطقه زلزله زده ایران مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد را داراست. بنابراین باید خود را با این زندگی وفق دهیم.

بعد از زلزله بم زلزله های مهمی همچون زلزله 4/6 ریشتری اهر و ورزقان در سال 1391، زلزله 5/7 ریشتری سراوان در سال 1392، زلزله 2/6 ریشتری مورموری لرستان در سال 1393، زلزله 1/6 ریشتری مشهد در سال 1396، زلزله 3/7 ریشتری سرپل ذهاب در سال 1396 و زلزله 2/6 ریشتری هجدک کرمان در سال 96 اتفاق افتاد.

همزمانی سالگرد روز زلزله تلخ بم با زلزله سرپل ذهاب و ازگله و همچنین زلزله تهران ذهنمان را به سمت این سوال سوق می دهد که چرا کشور ما می لرزد؟ و چرا این زلزله ها با فاجعه انسانی همراه است؟ و چراهایی از این دست...

ویدا خاکی زمین شناس می گوید: کشور ما به دلیل موقعیت خاص زمین ساختی که دارد از نقاط لرزه خیز جهان محسوب می شود که

به طور میانگین در هر سال یک تا دو زلزله 6 تا 7 ریشتری و در هر دهه یک یا دو زلزله بالای 7 ریشتر را تجربه میکند.

وی در ادامه افزود: کشور از دیدگاه زمین ساختی روی کمربند لرزه خیز آلپاید واقع شده است که این کمربند از شرق پرتغال شروع شده و از جنوب اروپا و ایران و جنوب شرق آسیا عبور کرده و تا اقیانوس آرام ادامه پیدا می کند. در این منطقه بیشتر از 95 درصد زلزله های دنیا اتفاق می افتد.

خاکی همچنین خاطر نشان کرد: علت ایجاد زلزله این است که فلات ایران بین صفحه عربستان از جنوب غرب و پهنه توران از سمت شمال شرق فشرده شده و پوسته آن کوتاه شده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا زلزله های ایران به هم مربوط هستند که با فاصله کم بعد از زلزله سرپل ذهاب شاهد این همه زلزله هستیم گفت: همانطور که قبلا گفتم ایران جزو کشورهای زلزله خیز است البته مناطق مختلف آن از لحاظ لرزه خیزی متفاوتند. مثلا در شهری مثل بم که در ناحیه مرکزی ایران است زلزله ها کم عمق و پر قدرت است و دوره بازگشت آنها یعنی تکرار زلزله بر روی یک گسل هم نسبتا کوتاه است.

همچنین زلزله ها در ناحیه البرز دارای عمق کم تا متوسط و با قدرت بالا هستند اما دوره بازگشت نسبتا طولانی دارند. زلزله ها در ناحیه زاگرس عمیق تر بوده و تعدادشان زیاد و انرژی شان نسبتا کم است و استثنائا در مناطق اطراف گسل جوان زاگرس که زلزله سرپل ذهاب هم از این دست بود با انرژی بالای 6 تا 7 ریشتر تخلیه می گردد، بنابراین این زمین لرزه ها به هم ربطی ندارد و به خاطر ساختار زمین ساختی ایران می باشد. وی در ادامه این نکته را افزود که امروزه به دلیل توسعه شبکه های اجتماعی اخبار به سرعت جابجا میگردد. برای همین بعد از حادثه دلخراش زلزله سرپل ذهاب حساسیت مردم به زلزله بالا رفت و احساس می کنیم که زلزله در ایران زیاد شده است، در حالی که اگر به لرزه نگاشت های دو سال اخیر نگاهی اجمالی داشته باشیم متوجه می شویم که در گذشته نیز شاهد همین تعداد زمین لرزه در ایران بوده ایم.

وی در پاسخ به سئوالی درباره قابل پیش بینی بودن زلزله نیز گفت:زلزله قابلیت پیش بینی زمانی ندارد ولی از لحاظ مکانی قابل پیش بینی است. مثلا می دانیم اطراف تهران گسل های خطرناکی مثل مشاء و کهریزک را داریم و این مناطق از لحاظ زلزله ریسک خطر بالایی دارند اما نمی توانیم بگوییم چه روزی ، چه ساعتی و حتی چه سالی خواهد لرزید. حتی بزرگان علم زلزله ایران چون دکتر عکاشه با توجه به دوره بازگشت زلزله های تهران که حدود 150 سال است ( الان حدود 35 تا 40 سال تاخیر داشته است) می گوید: 10 تا 15 سال آینده زلزله فاجعه آمیز تهران با قدرت بالای 7 ریشتر به وقوع خواهد پیوست. ولی تاریخ دقیق قابل ذکر نیست ممکن است امروز، فردا، ده سال بعد و … رخ دهد.

خاکی همچنین افزود: امروزه تکنیکی به عنوان هشدار وقوع زلزله در کشورهایی مثل آمریکا، مکزیک و ….وجود دارد که می تواند در حد چند ثانیه زودتر وقوع زلزله را اعلام کند، که آن هم با توجه به کم عمق بودن زلزله های ایران این هشدار در حد 10 تا 15 ثانیه خواهد بود که عملا قابلیت استفاده ندارد.

این کارشناس، همچنین در باره راه حل کاهش اثرات تخریبی زلزله گفت: باید قبل از وقوع حادثه آماده باشیم. این یکی از نکات مهم در مدیریت بحران است که قبل از وقوع حادثه با آمادگی کامل و آموزش همگانی منتظر زلزله و یا هر حادثه طبیعی دیگر باشیم. متاسفانه در کشور ما و به گواه آمار کشته ها، هنوز به این آمادگی نرسیده ایم. در کشورهایی مثل ژاپن از دهه 80 میلادی، آمار کشته ها نسبت به قدرت زلزله ها کاهش یافته است. حتی در مکزیک درپی وقوع دو زمین لرزه به فاصله کمتر از 5/1 سال در این کشور آمار کشته ها کمتر بود.

وی افزود: در ایران همیشه هر ده سال یک زلزله غم انگیز به وقوع می پیوندد و همیشه آمار تلفات جانی هم بالاست. رودبار حدود 50 هزار، بم 35 هزار و سرپل ذهاب حدود 630 نفر که با توجه به عمق 23 کیلومتری زلزله از سطح زمین، مرکز سطحی زلزله که با شهر فاصله داشت و وقوع زلزله 5/4 ریشتری، 10 دقیقه زودتر از زلزله اصلی و با توجه به زمان وقوع زلزله این آمار، آمار بالایی است.

زمین شناس با اشاره به اینکه باید از خودمان شروع کنیم، گفت: در این چند روز و با توجه به صحبت ها در جامعه به این نتیجه رسیده ایم که همه مضطرب و ترسان از زلزله هستند ولی کسی به فکر آمادگی نیست. در منزل یک کیف حیاتی شامل قوطی آب معدنی، غذای کنسرو، لوازم بهداشتی، داروهای مهم، چراغ قوه و باطری باید داشته باشیم. راه های خروجی را باز نگه داریم و در قدم بعدی به فکر بازسازی بافت فرسوده باشیم.

عضو هیات علمی گروه عمران گفت:اگر ساخت و سازهای جدید با توجه به اصول و مقررات مهندسی صورت گیرد، مصالح با کیفیت انتخاب شود و در قدم کلان ایمن کردن زیرساخت های شهری در اولویت قرار گیرد. به عنوان مثال در تهران در حین وقوع یک زلزله شدید احتمال آتش سوزی و انفجار حاصل از گاز بسیار زیاد است. باید این تاسیسات را در جعبه های محافظ زیر زمین کار گذاشت تا این لوله در حین زلزله دچار شکستگی نشود. در زلزله هجدک کرمان در آذر امسال ثابت شد که توجه به اندک اصول ساخت و ساز می تواند این سانحه را در کشور ما کم خطر و عادی کند.

همه انسان ها دارای قلب مهربانی هستند و این موضوع در بین ایرانی ها به دلیل فرهنگ و نحوه پرورش بیشتر به چشم می خورد. همواره حوادث ناگوار آتش غم در دل هموطنان برافروخته است و امیدواریم بلایای این چنینی از کشور ما دور باشد اما فقط این کافی نیست و باید تمام جوانب ایمنی را لحاظ کنیم و آثار تخریبی بلایای طبیعی را تا حد امکان کاهش دهیم.

منبع : روز پلاس