خیار شرط چیست؟

در این مقاله خواهید خواند:

• مفهوم خیار در معاملات
• خیار شرط چیست؟
• شرایط خیار شرط
• فوریت فسخ قرارداد در خیار شرط
• اسقاط خیار شرط
• نحوه فسخ قرارداد با خیار شرط

مفهوم خیار در معاملات

منظور از خیار در معامله اختیاری است که طرفین معامله به یکدیگر می دهند تا اجازه فسخ قرارداد بر اساس برخی شروط را داشته باشند. خیارات معامله بر اساس شرایط ایجاد شده متفاوت می باشد و می بایست در صورت نیاز مورد بررسی قرار گرفته و اگر یکی از خیارات در معامله انجام شده صدق کند، فرد متضرر اجازه فسخ یک طرفه قرارداد را خواهد داشت. در حالت معمول طرفین معامله اجازه فسخ یکطرفه قرارداد را ندارند اما در صورتی که یکی از انواع خیارات معامله صدق کند، این امکان برای طرفین معامله ایجاد شده و بر اساس آن می تواند حقوق خود را طلب کنند.

بر اساس قانون و با توجه به احتمالات حقوقی خیارات معامله شامل 10 مورد به شرح زیر خواهد بود:

• خیار مجلس
• خیار حیوان
• خیار شرط
• خیار تاخیر ثمن
• خیار رویت و تخلف وصف
• خیار غبن
• خیار عیب
• خیار تدلیس
• خیار تبعض صفقه
• خیار تخلف شرط

خیار شرط چیست؟

مفهوم خیار شرط بیان کننده اختیاری است که به طرفین معامله داده می شود تا در صورت ایجاد شرایط مشخصی مانند در زمان مشخص و توافق شده قرارداد منعقد شده را بر هم زده و معامله را فسخ کنند. به عبارتی طرفین قرارداد می‌توانند با اراده خود در خصوص شرایطی برای فسخ معامله توافق کنند. برای اجرای این شرط در معامله و برقرار بودن آن ابتدا در زمان عقد قرارداد طرفین معامله بر سر زمان مشخصی توافق کرده و شرایط لازم را ایجاد می کنند که تا زمان تعیین شده امکان فسخ قرارداد را داشته و بتوانند بدون دردسر برای آن اقدام کنند. لازم به ذکر است که زمان مورد نظر می بایست هنگام عقد قرارداد تعیین و به توافق طرفین برسد و سپس در قرارداد مربوطه درج شود. طرفین معامله می بایست در صورت تمایل در زمان مقرر اقدام کرده و پس از آن حق فسخ را نداشته و نمی توانند برای آن اقدام کنند.

اما در چه صورتی خیار شرط اعمال خواهد شد؟

شرایط خیار شرط

تمامی خیارات معامله دارای شرایط مشخصی هستند که در صورت برقراری آن شرایط می توان از اختیار ایجاد شده استفاده و برای فسخ معامله اقدام کرد. بر همین اساس خیار شرط نیز با شرایط خاص خود همراه بوده و تنها در صورتی که این شرایط برقرار باشند طرفین اجازه فسخ قرارداد بر اساس خیار شرط را خواهند داشت. باید در نظر داشت که در خصوص خیارشرط، مبنای فسخقرارداد اراده طرفین است، نه رای دادگاه و قانون.

لذا برای برقراری خیار شرط می بایست نکات زیر را در نظر داشت:

تعیین مدت زمان مشخص در زمان عقد قرارداد

همان طور که ذکر شد در زمان عقد قرارداد می بایست ابتدا و انتهای مدت زمان توافق شده برای فسخ قرارداد مشخص شده و در قرارداد درج شود. چنانچه این مدت زمان تعیین نشده باشد امکان استفاده از خیار شرط وجود نداشته و نمی توان اقدام به فسخ قرارداد کرد. علاوه بر این اگر خیار شرط در قرارداد عنوان شود اما زمانی برای تعیین و درج نشود نه تنها امکان استفاده از خیار شرط وجود ندارد بلکه اصل قرارداد نیز باطل می شود. لذا در صورت تمایل برای استفاده از خیار شرط می بایست زمان مشخصی را تعیین و به طور دقیق در قرارداد درج کرد.

برای باطل نشدن این خیار در قراردادهای ملکی، نیازی نیست زمان شروع آن مشخص شود.

 انتهای زمان تعیین شده برای شرط در مبایعه نامه های ملکی، همزمان با تاریخ تنظیم سند در نظر گرفته می‌شود. اگر زمان تعیین شده غیر از این باشد، هم شرط تعیین شده باطل است هم قرارداد تنظیم شده

فسخ قرارداد توسط شخص ثالث

نکته متفاوتی که در مورد خیار شرط می توان عنوان کرد تعیین شخص ثالث برای فسخ قرارداد بسته شده می باشد. به طوری که در زمان عقد قرارداد می توان فرد دیگری به جز طرفین قرارداد را به عنوان فسخ کننده تعیین کرد. در این حالت در صورت لزوم فرد مورد نظر اجازه دارد در زمان مقرر اقدام به فسخ قرارداد کند.

فوریت فسخ قرارداد در خیار شرط

در قراردادهایی که برای آن ها خیار شرط اعمال و در نظر گرفته شده است، فوریت اجرای فسخ اهمیتی نداشته و بر اساس قانون به تعویق انداختن فسخ با استفاده از خیار شرط تاثیری بر حق طرفین برای فسخ نخواهد داشت. به عبارتی تاخیر در اقدام برای فسخ قرارداد، حق فسخ را زایل نخواهد کرد.

اسقاط خیار شرط

منظور از اسقاط خیار شرط از بین بردن حق فسخ با استفاده از عبارت اسقاط کافه خیارات در قرارداد می باشد. آیا درج این عبارت در قرارداد حق فسخ را از بین خواهد برد؟

برای پاسخ با این سوال می بایست تنها به این نکته توجه داشت که خیار شرط با اراده طرفین و با توافق آن ها در قرارداد اعمال و اجرا می شود. لذا درج عبارت اسقاط کافه خیارات تاثیری برا حق ایجاد شده نداشته و نمی توان با استناد به آن حق فسخ را ازبین برد. لذا باید توجه داشت که در زمان عقد قرارداد در صورت لزوم، با اراده و اختیار خود تصمیمات لازم را اتخاذ و خیار شرط را بر قرار و اجرایی کرد.

خیار شرط در صورت برقرار شدن توسط طرفین قرارداد قابل اسقاط نمی باشد.

نحوه فسخ قرارداد با خیار شرط

اگر برای قرارداد بسته شده خیار شرط تعیین و مدت زمان آن در قرارداد درج شود هر یک از طرفین قرارداد می تواند در صورت تمایل اقدام به فسخ کند. برای این منظور می توان موارد زیر را مد نظر داشته و با توجه به آن ها اقدام کرد:

• فسخ بر اساس خیار شرط می تواند به صورت یک طرفه و با اراده فرد اجرا شود.
• برای فسخ بر اساس خیار شرط تنها اعلام فسخ در مدت زمان تعیین شده کفایت کرده و می توان پس از آن اقدامات لازم را انجام داد.
• اقدام برای فسخ قرارداد می تواند پس از زمان تعیین شده در قرارداد نیز انجام شد چرا که خیار شرط فوریت ندارد.
• برای فسخ قرارداد با استفاده از خیار شرط نیازی به رای دادگاه نمی باشد.
• در مورد خیار شرط دادگاه تنها می تواند بر روند اجرای حق نظارت داشته باشد. نمی تواند برای فسخ یا عدم فسخ رای صادر کند.